TUS, czyli trening umiejętności społecznych

Większość ludzi nabywa umiejętności społeczne w interakcjach z innymi, z rodzicami, rodzeństwem, kolegami w przedszkolu, szkole, tak jakby mimochodem, w sposób zupełnie naturalny. Dzieci rozwijają je poprzez obserwowanie i naśladowanie swoich rodziców, dziadków i innych dorosłych, czy testując różne zachowania, a przede wszystkim to, jak zareagują na nie inni. Są też i takie osoby, którym nabywanie umiejętności społecznych nie przychodzi z łatwością, mają z tym problemy. Im właśnie pomaga Trening Umiejętności Społecznych (TUS). Każdy rodzic pragnie, aby jego dziecko dobrze odnajdywało się w społeczeństwie, aby umiało nawiązywać relacje, dobrze radziło sobie z krytyką czy porażką oraz cechowało się asertywnością, i śmiałością. Wszystko dla ich dobra i tego, aby umiały cieszyć się życiem.

Wspieranie rozwoju społeczno-emocjonalnego jest ważnym celem oddziaływań nauczycieli i terapeutów pracujących z dziećmi w każdym wieku. W realizacji tego zadania pomocna jest metoda Treningu Umiejętności Społecznych (TUS). Zajęcia zwykle prowadzone są przed pedagoga, psychologa, terapeutę pedagogicznego, czyli osoby z odpowiednim przygotowaniem, wykształceniem i certyfikatem. Skierowane są do dzieci z diagnozą ZA, ADHD, agresywnych, nieśmiałych, mających trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji z rówieśnikami i dorosłymi, przestrzeganiem norm społecznych, adaptacją do nowych sytuacji, nie potrafiących zdefiniować własnych lub czyiś emocji.

TUS określany też jest często jako metoda Goldsteina, jest oddziaływaniem terapeutycznym ukierunkowanym na poprawę funkcjonowania społecznego dzieci
i nastolatków. Trening Umiejętności Społecznych przyjmuje formę regularnych zajęć grupowych, odbywających się cyklicznie, najlepiej raz w tygodniu. Jak w każdym treningu potrzebne jest systematyczne i powtarzalne działanie, aby dana umiejętność została utrwalona. Podczas zajęć za pomocą różnorodnych form oddziaływania: ćwiczeń, rozmów, dyskusji, instrukcji, scenek rozwijane są umiejętności potrzebne do satysfakcjonującego funkcjonowania w społeczeństwie. Jest to forma wsparcia, która odbywa się poprzez rozmaite zabawy i ćwiczenia w grupach. Dzięki temu dzieci uczą się prawidłowych zachowań społecznych, komunikacji, zasad przyjmowania krytyki, trenują rozpoznawanie i kontrolowanie emocji, i co niezwykle ważne nabierają wiary we własne możliwości. Zajęcia odbywają się w kilkuosobowych grupach o stałym składzie, miejscu i czasie, co zapewnia uczestnikom poczucie przewidywalności i bezpieczeństwa. Proces terapeutyczny w obrębie jednej grupy powinien trwać od kilku do kilkunastu miesięcy lub do osiągnięcia oczekiwanych efektów.

Trening Umiejętności Społecznych, to forma pracy z konkretną grupą ukierunkowana na uczenie się przez dzieci efektywnych sposobów funkcjonowania społecznego. Każde dziecko na ogół chce mieć kolegów i być częścią grupy. Wspierane są: komunikacja (np. umiejętność słuchania, reagowania na wypowiedzi innych, zadawanie pytań), umiejętności prospołeczne (m.in. nawiązywanie kontaktu wzrokowego, tworzenie i utrzymywanie granic, pomaganie innym), radzenie sobie w trudnych sytuacjach (np. nauka asertywności, proszenie o pomoc) oraz takie sfery, jak emocje (rozpoznawania, nazywania, stopniowania) czy budowanie własnej tożsamości (m.in. odkrywanie swoich cech, mocnych i słabszych stron, wad i zalet).

Dlaczego trening społeczny jest tak ważny? Jakie są cele pracy metodą TUS?

Umiejętności społeczne pomagają w nawiązywaniu relacji międzyludzkich – przyjaźni, koleżeństwa, partnerstwa czy w budowaniu trwałych związków. Decydują o poziomie socjalizacji jednostki, jej dojrzałości do pełnienia ról społecznych. Ułatwiają funkcjonowanie
w szkole – a potem na dalszym etapie życia człowieka – w pracy, jednak przede wszystkim
w codziennych, życiowych sytuacjach. Badania dowodzą, że prawidłowy rozwój kompetencji społecznych w dzieciństwie zwiększa możliwości poznawcze człowieka. Dzięki temu dziecko ma lepsze wyniki w nauce, a w przyszłości lepiej radzi sobie w życiu zawodowym. Ma to również wpływ na poziom atrakcyjności społecznej oraz osiągania życiowych celów, nie tylko w odniesieniu do zdobywania sukcesów, ale właśnie budowaniem samooceny i pewności siebie, poczucia własnej wartości.

TUS ma na celu:

• poprawę funkcjonowania emocjonalnego i społecznego,

• wdrożenie do kontrolowania emocji, radzenie sobie z trudnymi uczuciami

• pobudzenie do refleksji, umożliwienie lepszego poznania, zrozumienia siebie i innych,

• nabycie umiejętności interpersonalnych

• poszerzenie wiedzy o umiejętnościach społecznych,

• rozwinięcie lub nabycie umiejętności wykonawczych w różnych sytuacjach społecznych, takich jak np. umiejętność rozwiązywania konfliktu, nawiązywania relacji, reagowania na zaczepkę lub agresję,

• nabycie nowych, wzmacniających doświadczeń w sytuacjach społecznych,

• rozpoznawanie emocji towarzyszących sytuacjom społecznym,

• poznanie sposobów odreagowania napięcia fizycznego i psychicznego,

• naukę współpracy i komunikacji, formułowania i przyjmowania krytyki,

• pracę nad odpornością na niepowodzenia i wiarą we własne możliwości,

• kształtowanie pozytywnego obrazu własnej osoby, wzmacnianie poczucia własnej wartości,

• eliminowanie napięć emocjonalnych oraz negatywnych sądów poznawczych,

• rozwijanie umiejętności rozwiązywania problemów, konfliktów,

• kształtowanie umiejętności pokonywania trudności w kontaktach interpersonalnych
  i rodzących się w ich następstwie negatywnych emocji,

• rozwijanie umiejętności komunikacyjnych oraz prospołecznych,

• kształtowanie uważnego słuchania drugiej osoby oraz zdolności dłuższego skupiania uwagi na wykonywanych czynnościach,

Przykładowe techniki wykorzystywane w treningu umiejętności społecznych:

• Wykonywanie instrukcji – każda z ćwiczonych umiejętności rozpisywana jest w formie instrukcji ,,krok po kroku”. Instrukcja musi byś napisana prostym i dostępnym językiem. Instrukcja może mieć również formę obrazkową – łańcuchy czynności.

• Odgrywanie ról, scenki psychodrama – zademonstrowanie instrukcji dziecku, potem rolę odgrywa dziecko – naśladuje terapeutę. Ten moment pozwala na zmodyfikowanie instrukcji, jeśli coś dziecku wyda się niejasne, skomplikowane.

• Modelowanie – terapeuta modeluje instrukcje.

• Udzielanie wzmocnień i ich stopniowanie – bazowanie na pozytywnych zachowaniach, skojarzeniach i pozytywnych emocjach. Ustalamy jaka nagroda jest najatrakcyjniejsza dla dziecka i udzielamy jej w momencie wystąpienia pożądanego zachowania. Nagroda nie może być przekupstwem.

• Udzielanie informacji zwrotnych – muszą być nacechowane pozytywnie. Dziecko lepiej zapamięta komunikat pozytywny.

• Aktywne podpowiadanie – terapeuta pełni rolę wspierającą, nie powinien wyręczać dziecka przy wykonywaniu kroku z instrukcji. Należy też dać dziecku czas, aby mogło poprosić o pomoc, gdy jej potrzebuje.

• Proszenie o pomoc – ćwiczenie, polegające na formułowaniu prośby o pomoc
  i wsparcie. To umiejętność bardzo ważna w dzisiejszych czasach, niestety niewielu
  z nas potrafi poprosić innych o udzielenie pomocy.

• Przydzielenie zadań do wykonania – zadania do przećwiczenia w domu z rodzicami.

• Ćwiczenia ruchowe – mające na celu rozładowanie napięcia, rozluźnienie atmosfery, poprawienie nastroju uczestników. Takie zadania mogą pojawić się na początku, na końcu oraz po trudnym emocjonalnie ćwiczeniu.

• Wizualizacja, relaksacja – techniki, stosowane zwykle na koniec dnia treningowego lub na koniec całego treningu. Mają na celu odstresowanie uczestników, zrelaksowanie się oraz wyciszenie emocji. Stosowana jest zwykle wizualizacja, polegająca na wyobrażaniu sobie czegoś lub relaksacja, skupiająca się na technikach oddechowych.

W trakcie TUS można wykorzystywać szereg pomocy dydaktycznych i terapeutycznych, np. plansze z nazwami czy rysunkami emocji, materace, poduszki, balony, piłki, worki sako, kartki papieru, pomoce plastyczne, płyty z muzyką relaksacyjną, apaszki, np. do zawiązywania oczu, itp.

Reasumując – trening umiejętności społecznych to inwestycja, której pozytywne skutki będą odczuwane przez dzieci w trakcie ich całego życia.

Zachęcam do sięgnięcia po literaturę, w której znajdą Państwo fachową wiedzę oraz cenne wskazówki:

1. J. Myers „Rozwijanie umiejętności życiowych u dzieci z autyzmem lub zespołem Aspergera”

2. A.P. Goldstein, E. McGinnis „Skillstreaming. Kształtowanie umiejętności ucznia”; „Skillstreaming. Kształtowanie umiejętności młodego człowieka”

3. D. Mannix „Kształtowanie umiejętności społecznych”

Opracowała: Ilona Śleżewska