Nadpobudliwe dziecko?

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, czyli ADHD (ang. attention deficit hyperactivity disorder) jest zaburzeniem, które rozpoczyna się we wczesnym dzieciństwie i obejmuje trzy główne grupy objawów: nadmierną ruchliwość, zaburzenia koncentracji uwagi i nadmierną impulsywność.

Rodzicom, opiekunom i nauczycielom często trudno jest określić, czy problematyczne zachowanie dziecka jest objawem ADHD, czy po prostu przejawem buntu i „niegrzeczności“. Może dochodzić do sytuacji, gdy za swoje zachowania dziecko jest karane „na wyrost“ lub przeciwnie – nie spotykają go żadne konsekwencje.

Termin „nadpobudliwość psychoruchowa” zrobił ostatnio wielką karierę. Taką oceną chętnie szafuje się wobec bardzo żywych i ruchliwych dzieci. Diagnoza brzmi groźnie, a potoczna opinia mówi, że jest to poważne zaburzenie, które może mieć dalekosiężne konsekwencje. Jak każdy stereotyp, tak i ten zawiera trochę prawdy i trochę fałszu. Nie każde aktywne, ruchliwe i nieco roztrzepane dziecko jest nadpobudliwe. Dlatego tak ważne jest postawienie trafnej diagnozy. Najczęściej diagnozowane są dzieci w pierwszych latach podstawówki. Rokowania są dobre, o ile dziecko otrzyma diagnozę w pierwszych latach szkolnych, a co najważniejsze zostanie objęte odpowiednią terapią. Jeśli nie uzyska stosownej pomocy, wówczas z czasem mogą dołączyć się powikłania, m.in.: agresja, depresja, konflikty z prawem, a nawet próby samobójcze. Właściwe rozpoznanie ADHD wymaga współpracy kilku specjalistów – przede wszystkim psychologa, psychiatry i pediatry, a niekiedy też neurologa dziecięcego. Ważnym elementem postępowania jest wnikliwy wywiad
z rodzicami dotyczący funkcjonowania dziecka w domu, szkole i w gronie rówieśników.

W szerokim ujęciu nadpobudliwość psychoruchowa jest {…] zaburzeniem diagnozowanym i charakteryzowanym tylko na podstawie zespołu określonych objawów behawioralnych, niezależnie od ich etiologii, mechanizmów psychologicznych i neuropsychologicznych, początku wystąpienia objawów i ich natężenia¹.

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej, inaczej zwany także ADHD, to stan chorobowy wynikający z zaburzenia pracy mózgu, który wywołuje trudności z koncentracją uwagi i kontrolowaniem zachowania. Objawy te powodują trudności związane z przyswajaniem nowych wiadomości, poprawnym zachowaniem i kontaktami społecznymi.

Podstawowe objawy ADHD to :

• nadpobudliwość/nadruchliwość (to nadmierna – w porównaniu z innymi dziećmi – aktywność ruchowa; dzieci z ADHD mają ogromną potrzebę ruchu, nie umieją przez chwilę ustać w miejscu).

• nadmierna impulsywność (to niemożność powstrzymania się przed działaniem, problem z odczekaniem, kiedy wykonanie czynności będzie łatwiejsze lub też akceptowalne społecznie)

• problemy z koncentracją uwagi/zaburzenia uwagi (trudności w kupieniu uwagi, duża podatność na bodźce; tendencja do szybkiego rozpraszania się, nawet pomimo subtelnych, delikatnych bodźców).

Dziecko z nadpobudliwością i nadmierną impulsywnością cechuje:

• problem z utrzymaniem ciszy – dziecko ma ogromną potrzebę wypowiedzenia się, machinalnie przerywa, zachowuje się niekiedy głośno, wybucha złością, przejawia zbyt silne reakcje emocjonalne, najczęściej nieadekwatne do sytuacji;

• przerywanie i przeszkadzanie – zaczepianie innych dzieci powodowanie sytuacji konfliktowych, dokuczanie kolegom, nie zwracanie uwagi na polecenia, nie kończenie zdań/wypowiedzi;

• nieustanna potrzeba aktywności – wstanie z miejsca w sytuacjach wymagających siedzenia, zazwyczaj bycie w ruchu, podczas siedzenia poruszanie rękami lub nogami, bieganie po sali;

• wiercenie się – sprawia wrażenia jakby męczyły go sytuacje wymagające dłuższej koncentracji na zadaniu, kręcenie się
  w miejscu.

Zaburzenia koncentracji cechuje:

• dezorganizacja, dziecko sprawia wrażenie „nieobecnego” – wydaje się nie słuchać, co się do niego mówi, nie wypełnia poleceń, które nie są skierowane bezpośrednio do niego;

• łatwe uleganie rozproszeniu, dekoncentracja – szybko przerzuca swoja uwagę z przedmiotu na przedmiot, szybkie przechodzenie z jednej aktywności do drugiej;

• sprawia wrażenie jakby interesowało go kilka rzeczy na raz, zainteresowanie nieukierunkowane w żaden sposób;

• częste zapominanie; kłopoty z przyswajaniem materiału;

• trudności z koncentracją podczas zabawy lub pracy, która wiąże się z brakiem współdziałania z innymi

Dziecko z ADHD jest zdecydowanie bardziej narażone na niepowodzenia w szkole, problemy z zachowaniem, problemy emocjonalne, zaburzenia funkcjonowania społecznego, czy uzależnienia różnego typu niż u innych rówieśników.

Nadpobudliwość psychoruchowa może ujawnić się między 3 -5 rokiem życia. Jednak pierwsze objawy nie zawsze są widoczne już w tym okresie. Zdarza się, że mogą pojawić się dopiero w późnym dzieciństwie. Rozpoznanie ADHD nie jest łatwe i opiera się głównie na obserwacji zachowań dziecka. Dodatkowe informacje potrzebne do diagnozy powinny obejmować informacje o dziecku uzyskane od rodziców, nauczyciela, bezpośrednio uzyskane z rozmowy
z dzieckiem oraz wyniki badań pediatrycznych, psychologicznych, neurologicznych i EEG. Do postawienia trafnej diagnozy potrzebna jest także ocena ilorazu inteligencji, ocena nadpobudliwości, koncentracji uwagi i impulsywności uzyskana dzięki skali kwestionariuszy diagnostycznych oraz ocena aktywności dziecka. Dopiero wszystkie zebrane materiały i dokumenty pozwolą postawić diagnozę i wyznaczyć dalszą pracę z dzieckiem.

Wskazówki do pracy z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo – wskazówki dla rodziców:

• Zapewnij dziecku atmosferę pełną spokoju i akceptacji.

• Bądź konsekwentny w realizacji metod wychowawczych – w ustalaniu reguł, obowiązków i karaniu.

• Zapewnij stałe, niezmienne elementy dnia codziennego, plan poszczególnych zajęć i aktywności, Uporządkuj rozkład zajęć dziecka – ustal dokładne godziny wstawania, posiłków, czas przeznaczony na relaks, itp. To pozwoli na stabilizację, zwiększy poczucie bezpieczeństwa i porządku.

• Dbaj o racjonalne żywienie, ogranicz spożywanie nadmiernej ilości słodyczy. Zapewnij zbilansowaną dietę, bogatą w składniki mineralne.

• Układaj dziecko do snu w atmosferze serdeczności, miłości, odprężenia. Warto stosować techniki relaksacyjne, wyciszające, stabilizujące oddech.

• Kontroluj własne emocje – nie daj się ponieść gwałtownym reakcjom dziecka, nie reaguj gwałtownie i wybuchowo. Nie porównuj z innymi. Dostrzegaj sukcesy, a nie tylko porażki.

• Stosuj wobec dziecka jasne i klarowne wymagania – dziecko powinno znać swoje obowiązki i wiedzieć jak się zachować w każdej sytuacji.

• Stwórz atmosferę bezpieczeństwa – daj dziecku odczuć, że jest kochane jednocześnie będąc konsekwentnym i wymagającym.

• Ogranicz dziecku czas przeznaczony na telewizję, telefon i komputer – wyeliminuj programy, gry, zabawy o treści agresywnej.

• Dostosuj obowiązki dziecka do jego możliwości – doceń trud, wysiłek oraz zaangażowanie włożone w pracę, chwal nawet za niewielkie osiągnięcia, nawet jeśli zadanie nie zostało doprowadzone do końca. Dziel zadania na etapy.

• Wyznacz dziecku miejsce do nauki – ogranicz bodźce rozpraszające – wyłącz radio, telewizor, usuń zbędne przedmioty z biurka.

• Codziennie staraj się jak najwięcej czasu poświęcić na rozmowę
  i zabawę z dzieckiem.

• Bądź dla dziecka wyrozumiały i cierpliwy – pamiętaj, że jego zachowanie wynika z nieumiejętności kontrolowania nim, że nie robi pewnych rzeczy celowo.

• Sytuacje konfliktowe rozwiązuj zaraz po ich wystąpieniu. Od razu należy wyjaśnić, wytłumaczyć, porozmawiać, ustalić dalsze kroki działania.

• Naucz się odczytywać sygnały poprzedzające wybuch dziecka – interweniuj przed wybuchem dziecka przez odwrócenie uwagi czy omówienie sytuacji konfliktowej.

Skuteczne niwelowanie nieprawidłowych zachowań dziecka jest możliwe dzięki odpowiedniej współpracy rodziców z nauczycielem oraz całego środowiska i otoczenia dziecka. Wzajemne działania i konsekwentne realizowanie wspólnego programu pozwoli dziecku odreagować nagromadzone napięcia, nabyć umiejętność radzenia sobie z nadmierną ruchliwością, wzmocnić poczucie własnej wartości czy poprawić relacje społeczne.

Bycie rodzicem dziecka nadpobudliwego to bardzo trudna i ciężka praca, wymagająca niezwykłej cierpliwości, wytrwałości, akceptacji i konsekwencji
w działaniu. Praca bywa trudna, męcząca, wyczerpująca, jakby nie miała końca. Rodzice często czują się bardzo zmęczeni, sfrustrowani i bezradni, jakby świat nagle „stanął na głowie”. Czują niejednokrotnie, że są oceniani przez innych. Złośliwe uwagi i komentarze pod ich adresem odnośnie tego, że nie umieją wychować dziecka potęguje w nich stres i cierpienie, obwinianie się o to, że nie potrafią zapanować nad własnym dzieckiem. Dlatego też niezwykle ważne jest wsparcie i pomoc, którą mogą uzyskać od specjalistów.

Pracę z dzieckiem nadpobudliwym warto byłoby zacząć najpierw od siebie. To rodzic musi nauczyć się akceptacji własnego dziecka. Od tego wiele zależy. Nie będzie wtedy wygórowanych wymagań wobec dziecka, które często są dla niego nieosiągalne, uniknie się rozczarowania i pretensji. Pomoże to dopasować wymagania do możliwości dziecka, a tym samym uchroni rodziców przed frustracją, odczuciem odniesienia porażki, czy niepowodzeniami. Ułatwi również przekazanie dziecku najważniejszego dla niego komunikatu – że jest kochane. Leczenie nadpobudliwości psychoruchowej jest wielokierunkowe, zwykle trwa wiele lat i czynnie angażuje rodzinę, lekarza i szkołę pacjenta. Nie należy więc mieć natychmiastowych oczekiwań wobec dziecka. Jest to bardzo wytężona praca, praca małych kroczków. Zwykle w terapii stosuje sią co najmniej wyjaśnienie istoty zaburzenia, poradnictwo w dziedzinie metod wychowawczych i naukę postępowania z dzieckiem. Często działaniami edukacyjnymi obejmuje się także nauczycieli i opiekunów szkolnych dziecka. W indywidualnych przypadkach stosuje się psychoterapię indywidualną dziecka lub rodzinną. Gdy przy pomocy tych działań nie uzyskuje się wystarczającej poprawy, wówczas lekarz może zaproponować zastosowanie odpowiednich leków dla pacjenta.

Zachęcam do sięgnięcia po fachową literaturę:

1.Tomaszek B., Jak pracować z dzieckiem nadpobudliwym w szkole i domu?, wydawnictwo RUBIKON, Kraków

2.O’Reagon Fintaj J. ,ADHD, wydawnictwo K.E. LIBER, Warszawa

3.Pawlak P., Program profilaktyczno- terapeutyczny dla dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej, wydawnictwo IMPULS, Kraków

4.Wolańczyk T., Kołakowski A., Pisula A., Skotnicka M., Dziecko z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD). Objawy i sposoby pomocy, Warszawa

5.Wolańczyk T., Kołakowski A., Skotnicka M, Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci. Prawie wszystko, co chcielibyście wiedzieć. Lublin

6. https://centrumadhd.gda.pl/media/ADHD_1.pdf

Opracowała: Ilona Śleżewska