Higiena zdrowia psychicznego.

„Bez dobrego samopoczucia życie nie jest życiem. To tylko stan bezruchu i cierpienia”.

(F. Rabelais)

Uczyń zdrowie psychiczne i dobre samopoczucie dla wszystkich globalnym priorytetem – to hasło Światowego Dnia Zdrowia Psychicznego na rok 2022.

Światowy Dzień Zdrowia Psychicznego został ustanowiony w 1992 roku przez Światową Federację Zdrowia Psychicznego. Od tego momentu miesiąc październik jest miesiącem zdrowia psychicznego. 10 października każdego roku jest wyjątkową datą. Wtedy właśnie jest szczególna okazja do propagowania psychoterapii i psychiatrii oraz przełamywania tabu, jakim jest otwarte mówienie o trudnościach emocjonalnych człowieka. Zwrócenie szczególnej uwagi społeczeństwa na problematykę chorób psychicznych oraz dążenie do promowania właściwych postaw ludzkich wobec osób cierpiących na zaburzenia psychiczne jest głównym celem Święta.

Według WHO, czyli Światowej Organizacji Zdrowia niemalże miliard ludzi na całym świecie doświadcza różnego rodzaju zaburzeń psychicznych. Dwa najczęściej występujące to depresja i lęk. Depresja już jest w czołówce najczęściej występujących chorób
w społeczeństwie, dotyka rzesze ludzi, niezależnie od wieku, prowadzi do licznych samobójstw. Z tego też powodu ogromną rolę odgrywa budowanie świadomości ludzi oraz dostęp do profesjonalnej pomocy psychologicznej. Tempo życia, rozwój cywilizacji, życie w stresie, brak właściwego odpoczynku sprzyja rozwojowi zaburzeń psychicznych. Proszenie o pomoc bywa bardzo trudne, jednak wykonanie tego pierwszego kroku jest początkiem drogi zdrowienia. Dla osób chorych ważna jest społeczna akceptacja i zrozumienie, że choroba psychiczna, jest jak każda inna choroba, którą należy leczyć.

Na zdrowie psychiczne składa się dobrostan fizyczny, psychiczny, społeczny oraz zdolność człowieka do rozwoju i samorealizacji – tak definiuje Światowa Organizacja Zdrowia. Zdrowie psychiczne i dobre samopoczucie dla każdego człowieka jest istotne. Dla naszych dzieci także. Stres powoduje ogromne napięcie w ciele, utrudnia funkcjonowanie, naukę nowych rzeczy, sprawia, że łatwo popaść w rezygnację z działania i frustrację. Prawidłowe zdrowie psychiczne objawia się więc chęcią do życia, nauki, pracy, nawiązywania relacji społecznych, realizowania własnych pasji. Podobnie jak w przypadku zdrowia fizycznego, żaden człowiek nie przechodzi przez życie bez problemów ze zdrowiem psychicznym. Wiele problemów jest normalną częścią naszego życia, jednak, to my dorośli, rodzice, opiekunowie musimy pomagać dzieciom w sytuacjach dla nich trudnych, pokazywać im, jak skutecznie radzić sobie z trudnościami emocjonalnymi, jak rozwijać się dzięki nim. Dzieciństwo jest kluczowym okresem rozwoju dla budowania fundamentów dobrej kondycji zdrowia psychicznego. Dlatego tak ważna jest rozmowa z dzieckiem, wsparcie, znajomość własnych emocji, sposobów radzenia sobie z nimi etc. Dzieci nie rodzą się z wiedzą, nabywają ją w toku codziennych (własnych) doświadczeń i obserwacji dorosłych ze swojego otoczenia. My dorośli zaszczepiamy w dziecku wiarę w jego możliwości, umiejętności, uczymy i pokazujemy uczucia i emocje. Każda emocja jest ważna, rozumiejąc ją, rozumiemy siebie, umiemy odpowiednio reagować. Wszystkie emocje, których doświadczamy są tak samo ważne. Dlatego zarówno radość, smutek, złość, lęk są nam potrzebne. Każdego dnia spotykają nas sytuacje szczęśliwe, radosne, ale i smutne, czy pełne niepokoju. Tego doświadczają też dzieci, z którymi musimy
o tym rozmawiać, wyjaśniać wszelkie kwestie, niepowodzenia w szkole, problemy
z rówieśnikami. Rozmawiajmy więc o wszelkich sytuacjach, tych, które wywołują radość
i uśmiech, ale także lęk czy smutek. Już w dzieciństwie zdobywamy kompetencje psychospołeczne, uczymy się, kim jesteśmy, w jaki sposób budować relacje, komunikować się z ludźmi, regulować emocje, radzić sobie z wyzwaniami, ale i trudnościami. Rozmawiajmy wprost, na co dzień, podczas różnych sytuacji. Uczmy dzieci mówić o emocjach. Pokażmy im akceptującą postawę, otwartość na to, czego dziecko doświadcza, nazywajmy to, co widzimy, co może w danej sytuacji czuć dziecko. Pokazywanie dziecku, że emocje są dla nas informacją – o tym, co nas spotyka, o niezaspokojonych potrzebach, o przekraczanych granicach itd. oraz świadomość, że każda emocja jest ważna, równie potrzebna, że ona przemija i przychodzi kolejna, że jedna emocja nas nie definiuje – to wszystko daje dziecku poczucie własnej wartości, akceptacji samego siebie i wolności. A to z kolei wpływa na stan psychiczny.

Jak zadbać o zdrowie psychiczne?

Higiena psychiczna jest tak samo ważna, jak ta fizyczna – ale mało kto jej nas uczy. O ile każde dziecko wie, że nie powinno się iść spać bez umycia zębów, o tyle „wyczyszczenie głowy” z emocji wydaje się już mało ważne, a przecież zasadniczo wpływa na jakość życia. Celem higieny psychicznej jest dbanie o wysoką jakość życia człowieka, poprzez wzmacnianie odporności psychicznej oraz posiadanie umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach życiowych. Niemal codziennie jesteśmy narażeni na sytuacje stresowe, zmagamy się z wieloma przeciwnościami, znajdujemy się często w sytuacjach dla nas niekomfortowych, ale kluczowe w tym wszystkim jest to, co przekracza nasze zdolności adaptacyjne. Wówczas następuje zaburzenie równowagi psychicznej, a to z kolei wywołuje stan wzmożonego napięcia emocjonalnego i narastania konfliktów wewnętrznych. Z pomocą przychodzą metody
i narzędzia higieny psychicznej. Tego warto się nauczyć i uczynić naszym dobrym nawykiem, albo potraktować jako ważną inwestycję w siebie. Kompleksowe dbanie o siebie, pochylenie się nad swoimi potrzebami i komfortem psychicznym nie może być jednorazowe, ponieważ takie działanie nie przyniesie efektu. Tu należy działać kilku torowo, długofalowo oraz profilaktycznie. Co więc można zrobić? Oto kilka wskazówek, o których musimy pamiętać
i mieć je na względzie, chcąc zadbać o nasz wewnętrzny dobrostan psychiczny. Do nich możemy zaliczyć m.in. :

Odpoczynek to podstawa, to on zapewnia regenerację naszemu ciału. Dzięki niemu nabywamy sił i dystansu do pewnych rzeczy. Odpoczynek, to także zdrowy sen, który pozwala odpocząć naszemu mózgowi. Ważne jest przy tym: odpowiednia ilość godzin snu, w pomieszczeniu przewietrzonym, bez ostrego światła (także pochodzącego od komputera czy telefonu), czysta pościel, wygodne łóżko i odzież do snu.
Opanowanie emocji, należy poznać swoje emocje, umieć nad nimi panować, akceptować je, ale w żadnym razie nie wolno ich tłumić. Rozmowa o emocjach może być trudna, ale warto ją przeprowadzić, aby wyciszyć swoje emocje. Zawsze warto rozmawiać z bliskimi nam osobami, do których mamy zaufanie, ale jeśli potrzebujemy porozmawiać z kimś kto nas nie zna, warto udać się do psychologa czy terapeuty.
Zaakceptowanie przeszłości – ona już minęła, to, co kiedyś się zdarzyło powinno stać się jedynie pomocnym zbiorem doświadczeń, cenną lekcją życia. Warto sobie uświadomić, że nie możemy siebie obwiniać za to, co było w przeszłości, nie można koncentrować się tylko na przykrych doświadczeniach, swoich wadach i niedostatkach, trzeba być dla siebie dobrym i wyrozumiałym, dostrzegać zalety, zaspokajać swoje potrzeby, myśleć pozytywnie, z każdej sytuacji wyciągać wnioski i nie zamartwiać się.
Unikanie stresu – to akurat najłatwiej powiedzieć, ale już trudniej wykonać. Opanowanie stresu jest jednak kluczowe dla organizmu. Nie zawsze możemy uniknąć stresu, ale zawsze możemy wypracować techniki sposoby w walce ze stresem, które pozwolą naszemu organizmowi na złagodzenie napięcia nerwowego. Mogą to być np. : ćwiczenia oddechowe, śmiech, liczenie, medytacja, śpiew, uprawianie sportu, zmiana otoczenia itp.
Zdrowa dieta, bogata przede wszystkim w magnez, potas, witaminy z grupy B. Warto unikać słodyczy, białej mąki i produktów przetworzonych, papierosów i alkoholu.
Relacje społeczne – pielęgnowanie relacji z bliskimi, z którymi można podzielić się zarówno radościami, jak i smutkami jest niezwykle ważne. Dzięki relacjom, nie jesteśmy sami ze swoimi problemami, relacje wpływają na naszą pewność siebie
i samopoczucie.
„Dawkowanie bodźców” – dzieci są permanentnie przebodźcowani, czemu sprzyja nadmierne używanie elektroniki, telefonu, komputera, tv.
Szanowanie siebie i innych
Nauka rozpoznawania uczuć – nazywaj własne uczucia, emocje, potrzeby
i oczekiwania

Jak wprowadzić zasady higieny psychicznej w życie?

Tak, jak w przypadku każdej zmiany, należy zrobić to stopniowo, krok po kroku. Jeśli wiemy, co obciąża nasze dziecko, dobrze jest wspólnie o tym porozmawiać, usiąść razem i spisać na kartce wszelkie aktywności dziecka, aby móc przyjrzeć się dokładnie, co jest zdrowym nawykiem i służy dziecku, a co sprzyja problemom, źle wpływa na zdrowie psychiczne. Warto wtedy odpowiadać na pytania, co się zyskuje, a co traci? Jaki jest bilans zysków, a jaki strat? Czy warto z czegoś zrezygnować, coś ograniczyć, a co dołożyć, co z czym zamienić, aby funkcjonować lepiej?

Kiedy warto zasięgnąć pomocy specjalisty?

Zawsze wtedy, kiedy :

dostrzegamy obniżenie nastroju, a objawy utrzymują się długo i zwiększa się ich nasilenie; wahania nastroju
brak apetytu lub zwiększony apetyt, czyli tzw. „zajadanie stresu”
problemy ze snem
niepokój, rozdrażnienie, płaczliwość, chroniczny smutek, problemy z koncentracją
trudności z codziennym funkcjonowaniem, wykonywaniem podstawowych czynności, podejmowaniem decyzji albo wycofywanie się z dotychczasowych aktywności
napady agresji
obojętność, poczucie bezsilności
kiedy nas coś niepokoi, kiedy widzimy zmiany na gorsze

Gdzie szukać pomocy?

Jeśli my rodzice czujemy się zaniepokojeni stanem zdrowia psychicznego naszego dziecka, w pierwszej kolejności otoczmy nasze dziecko wsparciem, troską, miłością, wyrozumiałością, bliskością. Jeśli sami nie dajemy rady, warto poprosić o pomoc nauczyciela, wychowawcę, psychologa, pedagoga, aby podjąć współpracę w celu wypracowania jak najlepszego sposobu pomocy i postępowania. Innymi placówkami, do których rodzic może się zwrócić są:

Poradnie psychologiczno-pedagogiczne
Poradnie zdrowia psychicznego
Poradnie podstawowej opieki zdrowotnej
Ośrodki opieki psychologicznej i psychoterapeutycznej
Placówki uzależnień dzieci i młodzieży

Opracowała: Ilona Śleżewska